یادداشت | احكام مالی اسلام و پاسخ به ۸ شبهه
به گزارش سرویس فرهنگی اجتماعی خبرگزاری رسا، يكي از ترفندهاي هجمه به يك تفكر، هجمه به احكام و فرعيات برآمده از آن تفكر و ايدئولوژي است. اين روش شايد از هجمه به اصول اعتقادي يك تفكر مؤثرتر باشد. در روش هجمه به اصول معمولا مشكلات و موانع زيادي وجود دارد كه اصلي‌ترين آنها هراسي است كه مؤمنينِ به يك اعتقاد از خدشه به آن مباني دارند؛ چرا كه معمولا اصول اعتقادي با گوشت و خون افراد عجين است و اين اصول از طرف ساير معتقدان به يك تفكر به گونه‌اي حفاظت مي‌شود كه تقابل با آن تبعات سنگيني دارد و حتي ممكن است به قيمت جان افراد تمام شود.
بديهي است كه چنين تقابلي نياز به جسارت و نيرويي مضاعف دارد كه در كمتر كسي يافت مي‌شود؛ به عنوان مثال به سادگي نمي‌توان به يك مسلمان آباء و اجدادي گفت كه وحدانيت خدا و يا حقانيت قرآن را منكر شود؛ چرا كه تبعات آن بسيار زياد و سنگين است و جز افراد اندكي جسارت قبول آن را ندارند و افراد ترجيح مي‌دهند تا اگر شبهه‌اي هم در وادي اصول اعتقادي دارند آن را مخفي كرده و يا در بهترين حالت به عنوان سوال مطرح نمايند.
اما معمولا حساسيت نسبت به خدشه در فروع و احكام كمتر است به همين علت بيشتر طراحان شبهه ترجيح مي‌دهند تا با شبهه‌هاي متعدد در فروع و احكام ناكارامدي تفكر مقابل خود را به مخاطب القاء و از اين طريق او را نسبت به اصول سست کنند. در واقع در اين روش مثل آفتي است كه به جان شاخه‌هاي درخت مي‌افتد و از طريق خوشكاندن شاخه‌ها و پيشروي به سمت ريشه كل درخت را مي‌خشكاند.
در هجمه هايي كه به فروع دين اسلام مي‌شود يكي از اصلي‌ترين هجمه ها به احكام ضمانتي اسلام است كه در بخش‌هايي جنبه هاي مالي دارد.
احكام ضمانتي
احكام ضمانتي احكامي هستند كه به عنوان ضمانت اجراي احكام از طرف شارع وضع شده است به عنوان مثال شارع مقدس در آيه 182 سوره بقره قانون روزه را تشريع كرده است و دستور داده است كه مسلمانان نيز مثل ساير امت‌هاي گذشته وقت معيني از سال را به روزه‌داري بپردازند؛ براي اينكه اين قانون ضمانت اجرا داشت باشد براي سرپيچي كنندگان از اين قانون مجازات‌هايي را وضع كرده است كه يكي از آنها اطعام 60 فقير است.
يك شبهه در شبكه هاي مجازي:
از جمله شبهاتي كه با زبانهای مختلف در شبكه هاي اجتماعي در خصوص احكام ضمانتي-مالي اسلام دست به دست مي‌شود، اين شبهه است كه اصلا چرا بايد بسياري از احكام در اسلام ما به ازاي مالي داشته باشد؟ آيا اين به آن معنا نيست كه سرمايه داران مي‌توانند هركاري بكنند و در آخر با خرج كردن مبالغي از عذاب خدا رهايي پيدا كنند؟! آيا معناي اين احكام اين نيست كه بهشت زير دست چك پولدارهاست؟!
در پاسخ به اين گونه شبهات سه نكته بايد مورد توجه قرار بگيرد.
نكته اول: عدم انحصار
احكام ضمانتي اسلام معمولا منحصر در يك مورد نيست و در اغلب موارد براي هر كدام از احكام جايگزين‌هايي در نظر گرفته شده است؛ به عنوان مثال در مورد روزه علاوه بر اينكه فرد به عنوان كفاره مي‌تواند 60 فقير را سير كند، مي‌تواند 60 روز روزه بگيرد و يا در بعضي از كفارات در حج فرد خاطي مي،تواند به عنوان كفاره يك گوسفند قرباني كند و يا سه روز روزه در ايام حج بگيرد و يا اگر روزه براي او در مسافرت مشقت دارد ده روز روزه در وطن خود بگيرد. همان‌طور كه مشخص است كفارات منحصر در امور مالي نيست كه فرد خاطي اگر توان مالي نداشت به عذاب خدا گرفتار شود. رأفت الهي حتي از اين هم جلو‌تر رفته است و همانگونه كه در رساله‌هاي عمليه آمده است اگر كسي توان مالي براي پرداخت كفارات و يا جرائم مالي را ندارد بايد به صورت زباني و قلبي توبه و استغفار نمايد و به محضر خداي بزرگ اعلام پشماني كند.
نكته دوم: منفعت كفارات مالي
مسئله ديگري كه در مورد چنين شبهات به ظاهر انسان دوستانه‌اي بايد مطرح شود اين است كه خواه ناخواه در جامعه اسلامي فقرا و نيازمنداني وجود دارند كه از تامين مخارج و مايحتاج خود ناتوانند. از ظرافت‌هاي فقه اسلامي اين است كه كفاره خطاي توانمندان را رسيدگي به امور فقرا قرار داده است؛ و اين يعني منفعت احكام ضمانتي-مالي شارع مقدس مستقيما به فقرا مي‌رسد و اين نشان از حكمت و رحمت و رأفت الهي دارد و اگر در محيط انساني هم به آن نگاه شود اين كار دقيقا مطابق با انسانيت است.
برخورد دوگانه
چندي پيش كليپي در مورد مجازات‌هاي جايگزين در غرب ديدم كه از سوي يكي از گروه‌هاي ضد‌انقلاب ساخته شده بود؛ در آن كليپ آمده بود كه غرب آنچنان متمدن شده است كه ديگر به جاي شلاق زدن و زندان كردن مجرمان را محكوم به خدمات عام المنفعه مي‌كند. جالب است كه شبهه افكنان در برخورد با چنين پديده‌اي كه چند سالي است در محاكم اروپايي رايج شده است آن را نشانه تمدن مي‌دانند اما همين پديده در اسلام را كه قدمت 1400 ساله دارد نشانه توجه به سرمايه داران و پولدار پرستي معرفي مي‌كند.
نكته سوم:جايگزين قصور
نكته سومي كه بايد مورد توجه قرار گيرد اين است كه بر خلاف آنچه در شبهات مطرح شده تشريع احكام ضمانتي-مالي اسلام به اين معنا نيست كه فرد مي‌تواند هركاري كه دوست داشت انجام بدهد و بعد با مبالغي بهشت را از خدا بخرد؛ به عنوان مثال كسي كه تمام عمر هيچ تقيدي به عباداتي مثل نماز و روزه نداشته و يا كسي كه توانايي رفتن به حج را داشته است ولي از سر سهل انگاري و عدم توجه به دين و شريعت به حج نرفته است اگر تمام دارائي خود را پس از مرگ بدهد و صدها برابر عمر او براي او نماز بخوانند و روزه بگيرند سودي به حال او نخواهد داشت.
در واقع احكام ضمانت_مالي اسلام نوعي ارفاق است كه خدا براي مؤمنين قرار داده است تا اگر در طول زندگي مؤمنانه خود قصور و يا تقصيري داشته اند به اين واسطه جبران شود.
بررسي مختصر يك شبهه:
به عنوان مثال به يكي از اين شبهه‌هاي به ظاهر انسان دوستانه مي‌پردازيم تا مشخص شود كه آيا اين شبهات به احكام شريعت اسلام وارد است يا خير!
شبهه افكنان مي‌گويند
1.وقتي مي‌توان به جاي نماز خواندن در طول عمر پول داد تا بعد از مرگ نمازهاي انسان را بخوانند يعني بهشت زير دسته چك پولدارهاست.
پاسخ: همان‌طور كه گذشت اين به آن معنا نيست كه كسي يك عمر نماز نخواند و بعد از او با پول او را از عذاب خدا برهانند؛ بلكه فقط ارفاقي است در حق مؤمنيني كه مقيد به نماز بوده‌اند ولي گاهي قصوري داشته‌اند حال اگر مومني قصوري داشت و توان مالي نداشت اطرافيان او به پاس سال‌ها همزيستي با او مي‌توانند براي او نماز و روزه قضا به جا بياورند و يا براي او استغفار كنند.
2.وقتي مي‌توان به جاي قصاص ديه پرداخت كرد يعني زندگي حق پولدارهاست.
پاسخ: مسئله خون مسئله مهمي است و به همين دليل شارع در مورد آن سخت‌گير است و چنين مقرر كرده است كه اگر كسي احترام خون انساني را نگه نداشت خونش قابل احترام نباشد؛ اما براي خلق جلوه‌هاي رحماني در همين مسئله نيز رخصت‌هايي نهاده است به عنوان مثال آنچه به عنوان حكم شرعي در اسلام مطرح است اين است كه قاتل بايد به چوبه اعدام سپرده شود؛ اما در اينجا رخصتي به اولياء دم داده شده است كه از خون مقتول بگذرند و جلوه‌اي از رحمت خدا را به نمايش بگذارند. حال اولياء دم گاه در مقابل اين گذشت مطالبه پول مي‌كنند و در اكثر موارد با‌گذشت زمينه بازگشت مقتول را به زندگي فراهم مي‌كنند.
3.وقتي مي‌توان به جاي روزه گرفتن كفاره داد يعني راحتي و عيش و نوش مخصوص پولدارهاست.
اين نيز مثل پاسخ به شبهه اول است
4.وقتي اسلام به پولدارها اجازه داده است چهار زن دائم بگيرند يعني خوشي براي پولدارهاست.
پاسخ: نكته جالب اين است كه اين شبهه افكنان برخلاف ادعاي خود به زن به عنوان كالاي قابل خريد و فروش نگاه مي‌كنند در حالي كه اسلام در آيه سوم سوره نساء عدالت را مجوز گرفتن بيش از يك زن اعلام مي‌دارد و مي‌فرمايد: فَانْكِحُوا مَا طَابَ لَكُمْ مِنَ النِّسَاءِ مَثْنَىٰ وَثُلَاثَ وَرُبَاعَ ۖ فَإِنْ خِفْتُمْ أَلَّا تَعْدِلُوا فَوَاحِدَةً؛ زنان نيكو و مناسب ازدواج كنيد؛ دو، سه و يا چهار زن و اگر مي‌ترسيد كه نتوانيد عدالت را بين آن آنها برقرار كنيد پس به يك زن اكتفا كنيد.
5.وقتي به جاي رفتن به حج و تحمل سختي مي‌تواني پول بدهي تا به نيابت از تو حج به جا بياورند يعني خدا هم براي پولدارهاست.
پاسخ: حج از دستورات اسلامي است كه هر فرد در طول عمر خود بايد يك بار به جاي آورد. اهميت اين دستور تا آنجاست كه فرموده اند كه اگر كسي توان مالي و جسمي دارد و از روي عمد سفر حج را ترك كند يهودي و يا نصراني از دنيا رفته است به خاطر همين اهميت شارع مقدس اجازه داده است كه اگر كسي توان مالي ندارد با اجير كردن نائب حج خود را به جاي آورد. اما اگر كسي توان جسمي دارد بايد خود حج به جاي آورد و آنكه توان جسمي و مالي هم ندارد اصلا حج بر او واجب نشده است.
6.وقتي پول‌داري مي‌تواني حبس و زندانيت را بخري و اين يعني آزادي فقط حق مسلم پولدارهاست.
پاسخ: در اسلام و حتي قوانين بشري در جهان مجازات‌هاي جايگزيني قرار داده شده است كه البته براي جرائم سطحي و ابتدائي استفاده مي‌شود؛ در شريعت اسلام علاوه بر آن مجازات‌هاي جايگزين قانون رأفت اسلامي نيز وجود دارد؛ به اين معنا كه اگر حاكم آثار تنبه را در فرد خاطي ببيند و او را مستحق رأفت اسلامي بيابد مي‌تواند باقي مانده حكم او را بخشيده و او را آزاد نمايد و اين يعني آنكه پولدار است علاوه بر تغيير بايد جريمه نيز پرداخت نمايد و آنكه فقير است فقط بايد تغيير نمايد.
7.وقتي به جاي همه گناهان عمرت مي‌تواني در آخر عمر يك مسجد بسازي و از خدا كپن اختصاصي بهشت دريافت كني اين يعني بهشت در جيب پولدارهاست.
پاسخ: اصل اين ادعا از پايه و اساس كذب است. ساخت مسجد و فعاليت‌هاي عام المنفعه در اسلام از جايگاه خاصي برخوردار است اما بهتر است شبهه افكنان مستندات خود را در خصوص اين ادعا ارائه نمايند كه در كجا و به استناد كدام منبع موثق ادعا نموده اند كه كسي كه تمام عمر خود را به گناه سپري كرده مي‌تواند با ساخت يك مسجد بهشت را از خدا بخرد؟!
8.اصلا چرا اين‌همه سختي پولدار كه باشي مي‌تواني كافر بماني و هركاري دلت خواست انجام بدهي؛ فقط محض رضاي خدا به حاكمان اسلامي مقداري غرامت و جزيه بده و ديگر راحت زندگي كن.
پاسخ: اين نيز از ظرافت‌هاي اسلام است؛ طبق آيه لا اكراه في الدين، اسلام هيچ كس را مجبور به پذيرش اسلام ننموده است و هركس حق دارد بنا به آنچه حق مي‌داند زندگي كند؛ اما اگر كسي اسلام را نپذيرفت و خواست در زير سايه حكومت اسلامي زندگي كند بايد شرايطي را بپذيرد كه از آن شرايط پرداخت جزيه به حكومت اسلامي است چرا كه حكومت اسلامي براي او امنيت،زمينه اشتغال و زندگي، خدمات شهري و ... را فراهم كرده است و همان خدماتي را كه به مسلمانان ارائه مي‌دهد به او نيز ارائه خواهد داد و از طرفي مسلمانان نيز براي رفع احتياجات حكومت اسلامي خمس، زكات و ساير وجوه شرعيه را مي‌پردازند كه كفار از پرداخت آنها معافند.
همانگونه كه گذشت اصل اين ادعا ها در موارد زيادي قابل خدشه است و طراحان شبهه از روي غرض ورزي و شايد نا‌آگاهي هجمه اي را نموده اند كه با مطالعه اي اندك خود ميتوانستند پاسخ اين شبهات را بدهند./۹۱۸/ی۷۰۰/س
عبدالصالح شمس اللهی